|
|
|
|
| |
|
Avustralya
Avustralya arasında uzanır. Tüm bir kıtayı kaplayan tek ülkedir. Komşuları , güney yarımkürede yer alan bir ülkedir. Hint ve Pasifik OkyanuslarıEndonezya, Doğu Timor, Papua Yeni Gine, Solomon Adaları, Vanuatu, Yeni Kaledonya ve Yeni Zelanda'dır.
Coğrafyası
Coğrafi konumu: 27 00 Güney enlemi, 133 00 Doğu boylamı
Yüzölçümü: toplam: 7.686.850 km²
Başkenti: Canberra
kara: 7.617.930 km²
su: 68.920 km²
Sınırları: 0 km
Sahil şeridi: 25.760 km
İklimi: Kıtanın hemen hemen üçte biri tropik ve kalanı ılıman bölgedir. En soğuk bölgeler Tasmanya'nın yayla ve yüksek yerlerinde ve anakaranın güney doğu kıyılarındadır. Yıllık ortalama sıcaklık kuzeyde 27 dereceden güneyde 13 dereceye kadar değişir.
Arazi yapısı: Genellikle yüksek olmayan yaylalar, güneydoğuda verimli ovalar yer almaktadır. Erozyonla ortaya çıkan asıl ana kara 3 milyar yıldan daha yaşlıdır.
Deniz seviyesinden yüksekliği: en alçak noktası: Eyre Gölü -15 m (Güney Avustralya)
en yüksek noktası: Kosciuszko Dağı 2.228 m (Avustralya'nın doğusunda Great Dividing Range'de ye ralır.)
Doğal kaynakları: boksit, kömür, demir yatakları, bakır, kalay, gümüş, uranyum, nikel, tungsten, mineraller, kurşun, çinko, elmas, doğal gaz, petrol
Arazi kullanımı: tarıma uygun topraklar: %6
otlaklar: %54
ormanlık arazi: %19
diğer: %21 (1993 verileri)
Sulanan arazi: 21.070 km² (1993 verileri)
Doğal afetler: Kıyı boyunca kasırgalar; sert kuraklıklar
Coğrafi not: Toprak bakımından Rusya, Kanada, Çin, A.B.D. ve Brezilya'dan sonra 6. en büyük ülkedir. Avustralya, dünyanın en büyük adası ve en küçük kıtasıdır. Ayrıca bir ülkeden oluşan tek kıtadır.
Tarihi
Avustralya onbinlerce yıldır kıtanın yerlileri (Aborijin denilmektedir) tarafından yurt edinilmiş olmakla birlikte, 17-18.yüzyıla kadar eski dünya ülkelerince bilinmiyordu. Ancak eski çağlardan beri dünyanın güneyinde bir kara parçası olduğuna inanılıyordu. İsminin kaynağı da Latince'deki Terra Australis Incognita'dır ; Güneydeki (Australis) Bilinmeyen (Incognita) Toprak parçası (Terra). Kaynaklara göre resmi olarak kıtayı ilk gören Avrupalılar, Hollandalı denizciler olan Willem Jansz (1606'da Papua Yeni Ginenin güneyindeki Cape York yarımadasını görmüştü) ve kıtanın doğu kıyılarının da haritasını çıkardı ve bu toprakların Tazmanya Adası'na adını veren Abel Tasman'dır (1642-1644 yılları asında iki seyahat). Hollandalılar taradıkları kısım kadarıyla Avustralya haritasını çıkardılar, ancak yerleşim için bir girişimde bulunmamışlardı. 1770'te ise İngiliz James CookBritanya'ya aidiyetini ilan etti.
|
AVUSTRALYA dünyanın en büyük adası ve en küçük kıtasıdır. Büyük Okyanus'ta Avrupa'ya tam karşıt konumda yer alır. Yüzölçümü 7.682.300 km2 olan adanın kuzeydoğu kıyısı boyunca 2.000 kilometreyi bulan ve kıyıdan uzaklığı bazı yerlerde 160 kilometreye varan Büyük Set Resifleri uzanır. Gemiler için birkaç dar boğazdan başka geçit vermeyen adacıklar ve kum setlerinden oluşan bu doğal engel, olağanüstü güzellikte renkleriyle, bir zincir görünümündedir.
Kıtanın güneydoğu ucunda Avustralya'ya bağlı Tasmanya Adası bulunur.
AVUSTRALYA'YA İLİŞKİN BİLGİLER
YÜZÖLÇÜMÜ: 7.682.300 km2. NÜFUS: 16.470.000 (1988).
YÖNETİM: ingiliz Uluslar Topluluğu üyesi Federal Cumhuriyet.
COĞRAFİ ÖZELLİKLER: Kıtanın çok büyük bir bölümü kuru ve sıcak çöllerle kaplıdır ve buralarda pek az insan yaşar. En yüksek dağı 2.228 metreyle Koscius-ko'dur. Murray Irmağı ve kolları Avustralya'nın başlıca akarsularıdır. Ünlü Büyük Set Resifleri doğu kıyı-larındadır.
ÖNEMLİ KENTLER: Sydney, Melbourne, Brisbane, Perth, Adelaide, Nevvcastle.
BAŞLICA ÜRÜNLER: Sığır, koyun, domuz, yün, buğday, şekerpancarı, arpa, pamuk, üzüm, patates, süpürge-darısı; demir, boksit (alüminyum), çinko, kurşun, bakır, kalay, altın; demir-çelik, çimento, fosfat, sülfürik asit, et, un, şeker, dokuma, yapı malzemeleri, motorlu araçlar, ihracat ürünleri: Maden ve maden cevheri, kömür, kok kömürü, tahıl, dokuma elyafı, petrol ürünleri, demir-çelik, et, şeker.
EĞİTİM: 6-15 yaş-(Tasmanya'da 16 yaş) arası eğitim zorunludur.
Doğal Yapı ve İklim
Avustralya'da yüksek dağlar bulunmadığı gibi geniş ormanlık alanlar da yoktur. Doğu kıyısına paralel uzanan Great Dividing Sıradağlarının etekleri ağaçlarla örtülüdür. Sıradağların kuzey bölgesindeki en yüksek tepe 1.611 metreyle Bartle Dağı'dır. Yağışın çok bol olduğu bu bölgede krater gölleri, çağlayanlar, tropik ormanlar ve çeşitli çiçekler bulunur. Kuzeyde dar kıyı şeridinin ve dağların ardında çalılık ve salkımotu türü bitkilerle kaplı geniş düzlükler uzanır. Buradaki tek yükselti Barkly platosudur. Great Dividing Sıradağlarında Sydney yakınlarında bulunan Blue Dağlan manzarasıyla ünlüdür. Kıtanın 2.228 metreyle en yüksek tepesi olan Kosciusko Dağı, Great Dividing üzerindeki Karlı Dağ-lar'dadır. Yılın yansında karlarla kaplı olan bu dağlar, yazlan da bol yağış aldıklan için,
Avustralya'nın başlıca akarsuları olan Murray ve Darling ırmaklannı besler.
Kuzeyde, alçak ve düz kıyı içlere doğru yavaş yavaş yükselen bir platoya dönüşür. Bu plato kıtanın orta ve batı kesimlerinin önemli bir bölümünü kaplar. Avustralya'nın hemen hemen tam ortasına düşen Macdonnell ve Musgrave dağları bölgedeki iki yükseltidir. Kuzeyde verimli çayırlarla örtülü olan plato, batıya gidildikçe çölleşir. İç bölümler genellikle çalılarla kaplıdır. Kıyılarda ağaçlar ve çeşitli çiçekler yetişir.
Batı bölgesi yüksekliği 300-600 metre arasında değişen bir platodur. Fundalıklarla örtülü olan bu düzlüğün batı kıyılarına doğru çıplak tepeler göze çarpar. Uçurumlar, sarp
Piclurepoirtt
Issız Simpson Çölü ve Flinders Dağları.
kayalar ve çıplak tepelerden oluşan Kimber-ley Dağlan, kuzeybatıda bulunan Hamersley Dağlan ve Albany yakınlanndaki Stirling Dağlan bölgenin önemli yükseltileridir. Güneydeki Nullarbor Ovası platonun içlerine yayılır. Güney Avustralya'da Adelaide'den kuzeye doğru Flinders ve Lofty dağlan uzanır. Güney bölgesinin kıyıya yakın kesimindeki çukur alanda en büyüğü Eyre Gölü olan birçok göl vardır.
Avustralya'nın en önemli akarsuyu Murray Irmağı'dır. Murray, Yeni Güney Galler ve Victoria eyaletlerinin doğal sınırını da çizer. Darling ve Murrumbidgee ırmakları Murray ile birleşir. Kıtadaki öbür ırmaklar çoğunlukla denize ulaşmadan kurur.
Göllerin çoğu hemen hiç suyu olmayan tuz birikintileri durumundadır. Deniz düzeyinin 12 metre altında kalan Eyre Gölü'nün kapladığı alan 9.300 km2'nin üzerindedir ama içinde hemen hiç su bulunmaz. Güneybatıda, yağışlı dönemlerde sulan bollaşan tatlı su gölleri de vardır.
Avustralya çok sıcak ve kurak bir kıtadır. Az yağış alır, üstelik yağan yağmur aşın sıcak nedeniyle hızla buharlaşır. Doğu kıyıları ve dağlar bol yağış alır; içerlere gidildikçe yağmurlar azalır, iklim kuraklaşır. Kuzeyde yağmur yazın, güneyde ise kışın yağar. Batı Avustralya'da kuzeyden güneye büyük iklim değişiklikleri gözlenir. Kuzeyde Timor Denizi kıyılan tropikal, güney kıyıları ise ılımandır.
Avustralya'da mevsimler kuzey yarıkürenin tam tersidir. Aralık, ocak ve şubat yaz; haziran, temmuz ve ağustos ise kıştır. Ülkenin üçte biri tropikal bölgede olduğu için kışlar yumuşak ve bol güneşli geçer. Kar yalnızca kıtanın güneydoğusuna ve Tasman-ya'ya yağar.
Bitki Varlığı
Göçmenler Avustralya'ya yıllar boyunca Avrupa'dan çeşitli bitkiler ve ağaçlar taşıdılar. Bunlann birçoğu kıtaya uyum sağladı. Yerli ağaçlar ise yapraklarım dökmeyen herdemye-şil ağaçlardır. Cüce tiplerinden 90 metreye varanlarına kadar 500 değişik çeşidi olan okaliptüs bunlara iyi bir örnektir (bak. OKALİPTÜS). Avustralya'ya özgü bir başka ağaç ise akasyadır. Çoğu mimozaya benzer güzel san çiçekleri olan 750 ayrı çeşit akasya vardır.
Ülkenin iç bölümlerinde yağış o kadar azdır ki hemen hemen hiç bitki yetişmez. Ama yağmur yağdığında, tohumlan belki de yıllardır toprağın altında uyuyan binlerce çöl çiçeği açıverir. Kuzeydoğunun nemli sıcağında orkide, eğreltiotu, palmiye ve hiç görülmedik çiçekler açan ağaçlar, tropik bitkiler yetişir. Güneybatıda ise kırmızı ve yeşil, kanguru pençeleri gibi başka yerlerde eşi bulunmayan kır çiçekleri vardır.
Hayvan Varlığı
Avustralya'da yaşayan hayvanlar da çok ilginçtir. Yavrulannı ceplerinde taşıyan memeliler dünyanın başka hiçbir yerinde yoktur. Minicik cepli farelerden koskocaman kangurulara kadar pek çok çeşidi olan bu hayvanla-
Avustralya kıtasının büyük bölümünü çöller ve yarıçöl alanlar kaplar. Halk en çok doğu ve güneybatı kıyılarında yaşar.
Australian News and Information Bureau
Avustralya'nın merkezindeki, Avustralya Yerlileri'nin kutsal saydığı kızıl Ayers Kayaları.
ra keseliler denir (bak. KESELİLER). Valabi (küçük kanguru), opossum (bak. OPOSSUM), vombat, bandikut, sincap, tasmanyaşeytanı, tasmanyakurdu hep keseli hayvanlardır. Özel korumaya alınmış olan keseli ayı koala (bak. Koala) ise içlerinde en sevilenidir. Burada bir de gene başka hiçbir yerde rastlanmayan yumurtlayan memeli hayvanlar ya da tekde-likliler yaşar. Bunların ornitorenk ve ekidne denen iki türü vardır. Ornitorenk suda yaşayan, ördek gagalı, perde ayaklı, kürklü ve yumurtlayan bir hayvandır. Karada yaşayan Ekidne ya da dikenli kanncayiyen ise kesesinin içine yumurtlar; kısa, sivri dikenleri vardır ve toprağı çok büyük bir hızla kazabilir (bak. ekidne; ornitorenk).
Avustralya'ya özgü öteki memeliler, fareler ve yarasalardır. Koyunlara aman vermeyen yabanıl köpek dingonun Asya'dan getirildiği sanılmaktadır.
Avustralya'da yaşayan birçok değişik kuş arasında en ünlüleri bir tür yalıçapkını olan kookaburradır. Devekuşu türünden, uçmayan emu ve tepelideyekuşu ile kuyruğu çengel biçiminde olan ve her türden sesi olağanüstü bir benzerlikle taklit edebilen lirkuşu Avustralya'ya özgü kuşlardır (bak. LİRKUŞU).
Rengarenk parlak tüylü papağanlar, kaka-dular, balkuşlan, çardakkuşları, iriayaklar, turnalar, balıkçıllar, ördekler, karabataklar, pelikanlar, siyah kuğular gibi çeşit çeşit kuş da bu ülkede yaşar.
Kıtada taypan ve kaplan yılanı gibi zehirli, piton ve ağaçyılanı gibi zehirsiz yılanlar, timsahlar, çeşitli kertenkeleler ve kaplumbağalar da bulunur. Avustralya'daki böcek yaşamı da çok renklidir. Yerel böcek türleri 500.000'in üzerindedir. Ayrıca göçmenlerin getirdikleri birçok farklı böcek türü de vardır.
Halk ve Yerleşim
İki yüz yıl önce Avustralya'da Asya'dan göçmüş koyu esmer tenli Yerliler'den başkaları yaşamazdı. 18. yüzyılda Avrupahlar'm yerleşmek üzere geldiği ilk yıllarda burada 500.000 Yerli yaşıyordu. Sayılan giderek aza
lan Avustralya Yerlileri'nin bugünkü nüfusu ancak 145.000 kadardır. Eskiden toplayıcılık ve avcılıkla geçinen Yerliler'in çoğu günümüzde çiftliklerde ve kentlerde çalışmaktadır (bak. Avustralya yerlileri). Bu koskocaman ülkede yalnızca 16 milyon insan yaşar. Başlangıçta burada yerleşen Avrupalılar'ın büyük çoğunluğu İngiltere ve İrlanda'dan göç etmişlerdi. II. Dünya Savaşı'ndan sonra yurtlarından kopmuş binlerce Avrupalı da Avustralya' ya göç etti. 1947-81 arasında yaklaşık 4 milyon göçmen ülkeye yerleşti. Eskiden yürürlükte olan Beyaz Avustralya Siyaseti, Avrupa kökenli olmayan göçmen sayısını kısıtlamıştı. Bu siyasetin 1970'lerde bırakılmasıyla Asya'dan da çok sayıda göçmen gelmeye başladı.
Avustralya altı eyalete ve iki bölgeye ayrılır. En kalabalık eyaletler Yeni Güney Galler ve Victoria'dır. İç kısımlarda ve batı kıyısında nüfus yok denecek kadar azdır. Büyük kentler genellikle eyaletlerin başkentleridir. Sydney Yeni Güney Galler'in, Melbourne Victoria'nın, Brisbane Queensland'in; Adelaide Güney, Perth Batı Avustralya'nın; Danvin Kuzey Toprakları'nın, Hobart ise Tasmanya' nın başkentidir. Tüm ülkenin başkenti ise Avustralya Federal Başkent Topraklan üzerine kurulmuş Canberra'dır.
Başlıca limanlan.Sydney, Melbourne, Adelaide, Nevvcastle, Brisbane ve Fremantle'dır. Avustralya büyük bir tanm ülkesi olmakla birlikte, halkın beşte dördü kentler ve kasabalarda yaşar. Evler genellikle ahşap ya da tuğladan tek katlı olarak yapılmıştır. Avlulan ya da dışanda uyumaya elverişli taraçaları vardır. Son yıllarda duyulmaya başlanan konut sıkıntısı devlet ya da özel sektörce yapılan çok katlı apartmanlarla giderilmeye çalışılmaktadır. Çiftliklerde yaşayanlar kendi elektrik, su ve kanalizasyon sistemlerini kurarlar. Kitle iletişim araçlannın önemi çok büyüktür. Bir bölümü devletin olan çok sayıda radyo ve televizyon istasyonu vardır. Dağınık ve birbirinden uzak olan yerleşim birimlerinde eğitim, radyo ve televizyon aracılığıyla yürütü-
Solda: Batı Avustralya'nın başkenti Perth. Sağda: Yarra Irmağı'nın öte yakasındaki modern gökdelenleri ile Victoria'nın başkenti Melbourne.
Sydney Harbour Köprüsü'nden Yeni Güney Galler'in başkenti Sydney'in kuşbakışı görünümü.
lür; öğrenciler ödevlerini postayla gönderirler. Buna Hava Okulu adı verilir.
Avustralya'da eğitim 6-15 yaş arasında zorunlu ve yabancı öğrenciler dışında parasızdır. Ortaöğrenimde liseler, teknik okullar ve tanm okulları vardır.
Sağlık hizmetleri, birbirine uzak yerlerde yaşayanlara uçaklarla götürülür. Royal Flying Doctor Service'in (Krallık Uçan Doktor Servisi) doktor ve hemşireleri, hastalarını uçakla ziyaret eder, hastaneye taşır ya da telefon, radyo, telsiz gibi iletişim araçlarıyla önerilerde bulunurlar. Telefonla, hemen her yerle konuşulabilir. En ıssız bölgelere bile posta düzenli olarak ulaşır.
En güçlü kilise Anglikan Kilisesi'dir. Katolikler ise nüfusun dörtte birinden biraz fazlasını oluştururlar.
Ekonomi
Avustralya'nın dışarıya sattıklarının yüzde 40'ı yün, buğday, et, meyve ve tereyağ gibi ürünlerden oluşur. Bunların en önemlisi yündür. Yılda 700.000 ton kırkılmış yün elde edilir. Bu dünya yün üretiminin yaklaşık dörtte biridir. 19. yüzyıl başlarında Avustralya'ya dışarıdan yünleri çok değerli olan merinos koyunları getirilerek çoğaltılmıştır. Koyun çiftlikleri neredeyse küçük bir Avrupa kenti büyüklüğündedir. Koyun kırkma zamanı, ekipler bir istasyondan öbürüne dolaşır, hayvanları kırkar ve yünleri niteliklerine göre sınıflandırır.
Dış pazarlarda koyunların yünleri kadar etleri de ilgi görür. Avustralya kendi tüketiminin dışında ABD, Ortadoğu ve başka bazı ülkelere koyun eti satar. Doğu kıyılarındaki otlaklarda sığır beslenir. Ayrıca domuz çiftlikleri de vardır.
Avustralya başta Çin ve Hindistan olmak üzere her yıl dışarıya 15 milyon ton buğday satar. Öteki ürünleri yulaf, arpa, süpürgedarı-sı, mısır ve pirinçtir. Oueensland ve Yeni Güney Galler'de şekerkamışı, pamuk, keten ve tütün yetişir. İklim meyve ve sebze yetiştirmek için çok elverişlidir. Kuzeyde tropikal meyvelerden muz, ananas, mango, guava, papav; güneyde ise portakal, limon, kayısı ve şeftalinin yanı sıra, elma, erik, çilek, frenk-üzümü ve ahududu yetişir. Bu meyvelerin çoğu taze, kurutulmuş ya da konserve olarak dışarıya satılır.
Avustralya dünyanın en kurak kara parçalarından biridir. Irmaklarının su toplamı Tu-na'nınkine ancak erişir. Bu yüzden suyun bir damlası bile çok değerlidir (bak. Sulama).
başka günümüzde boksit, rutil, nikel, manganez, uranyum da elde edilmektedir. Ayrıca Avustralya'da petrol ve zengin doğal gaz yatakları da vardır.
Bir tanm ülkesi olarak bilinmesine karşın, ülkede halkın büyük çoğunluğu toprakta de-
Agent General for South Australia
Northern Territory Tourist Commission
Kuzey Toprakları'nın başkenti Darwin Avustralya'nın en işlek limanlarından biridir.
Karlı Dağlar hidroelektrik projesi dünyanın en büyük projelerinden biridir. Güneydoğu Avustralya'da Snowy Irmağı ile başlayıp Murray ve Murrumbidgee ırmaklarını içine alan proje hem geniş toprakların sulanmasında, hem elektrik üretiminde büyük bir artış sağlamıştır.
Madencilik, özellikle demir, kömür ve boksit, Avustralya'nın dışarıya sattığı malların üçte birini oluşturur. Kömür Yeni Güney Gal-ler'de çıkarıldığı için fabrikaların çoğu o yörede kümelenmiştir. Yıllardan beri çıkartılan altın, gümüş, kurşun, çinko, bakır ve kalaydan
Australian Nem and Information Bureau
ğil, fabrikalarda çalışır. Ülkede, uçaktan tanm aletlerine kadar her şey üretilir.
Demiryollan ve karayollan ülkenin en uzak yerlerine ulaşırlar. Devlet havayolları Trans-Australia Airlines'dan başka birçok özel havayolu şirketi de vardır.
Yönetim
Avustralya altı eyalet ve iki bölgenin birleşmesinden oluşmuş federal bir devlettir. Ulusal Meclis savunma, ticaret, dış ülkelerle ilişkiler, gümrük vergileri ve göçmen sorunlany-la ilgili genel yasalar çıkanr. Eyalet yönetimleri ise kendi eyaletlerindeki eğitim, yargı, ulaşım, sağlık, tarım ve sanayi konulanyla ilgilenirler. Avustralya İngiliz Uluslar Toplulu-ğu'nun bir üyesidir ve öbür topluluk üyeleri gibi İngiltere'ye bağlıdır. Kral ya da kraliçeyi Canberra'da bulunan genel vali temsil eder.
Parlamento, Ulusal Meclis ve Senato'dan oluşur. Ulusal Meclis'te, Kuzey Topraklan ve
Federal Başkent Topraklan'nın birer temsilcisi ve altı eyaletin nüfuslarına göre dağılmış toplam 148 milletvekili vardır. Senato'da ise her eyaletten 12'şer ve her bölgeden 2'şer kişi olmak üzere 76 senatör bulunur. Küçük eyaletlerin çıkarını korumak için nüfusu ve yüzölçümü ne olursa olsun bu sayı değişmez. 18 yaşını bitiren herkes seçime katılmak zorundadır. Avustralya Yerlileri'nin seçme haklan vardır, ama seçime katılmaları zorunlu değildir.
Avustralya'nın bölge siyasetinde önemli bir yeri vardır. Büyük Okyanus'ta Norfolk Adası, Timor Denizi'nde Ashmore ve Cartier adalan, Hint Okyanusu'nda Cocos Adalan, Christmas Adası, Heard ve McDonald adalarından başka Antarktika'nın bir bölümü de Avustralya yönetimindedir.
Tarih
Avustralya'da insan yaşamı 10 binlerce yıl önce başlamıştır. Tarihöncesi yerleşimler birikinti tabakalannın altında kaldığı ve henüz, örneğin Afrika'da olduğu gibi, yerkabuğunun hareketleriyle ya da toprağın aşınmasıyla yeryüzüne ulaşamadağı için ilk Avustralya Yerlileri'nin kıtaya geldikleri tarih kesin olarak bilinmemektedir. Bugün var olan arkeolojik buluntular, Yerliler'in kıtaya 40.000 yıl kadar önce Güneydoğu Asya'dan göç ettiklerini göstermektedir.
Göçmenlerin Avustralya'ya vardıklan dönemde Kuzey ve Güney kutupları çevresinde büyük miktarlarda su donmuş durumdaydı. Suyun önemli bir bölümünün kutuplar çevresinde toplanması, denizlerde su düzeyinin düşmesine ve birçok yerde bugün su altında kalmış karaların ortaya çıkmasına yol açmıştı (bak. Buzul ÇaGi). Bu nedenle Asya'dan göç eden Yerliler'in yolun çoğunu yürüyerek aş-tıklan, kalan kısa deniz yolunu ise kanolarla ya da sallarla geçtikleri tahmin edilmektedir.
Avrupalılar'ın Avustralya'ya gelmelerinden önce Yerliler deniz, ırmak ve göl kıyıla-nndaki verimli alanlarda yerleşmişlerdi. Tas-manya Adası'yla bağlantı, su düzeyinin düşüklüğü nedeniyle kendiliğinden oluşmuş bir
köprüyle sağlanırdı. Avustralya köpeği dingo buraya İÖ 6000'de Yerliler tarafından getirildi. Tam o sıralarda sular yükselip Tasmanya kıtadan ayrıldığı için dingo Tasmanya'ya hiç geçemedi.
Dış Dünya ile İlk İlişkiler
Portekizli gemiciler 16. yüzyılda Avustralya' ya ilk ayak bastıkları zaman burada yaklaşık 500.000 Yerli yaşıyordu. Bunlar 250 değişik- dil konuşan 600 kabileye bölünmüşlerdi. Avustralya Yerlileri burada, insanların 10.000 yıl önceki yaşamlarına benzer bir yaşam sürdürüyor, yiyecek toplayarak, hayvanları ve böcekleri avlayarak yaşıyorlardı. Deniz ya da ırmak kıyılarında yaşayanlar kendi kabile topraklan içinde balık da avlarlardı. Herkesin kendi silahı vardı ama toprak, yiyecek ve öteki mallar kabilenin mülküydü. Krallan ya da şefleri yoktu. Dışandan gelebilecek herhangi bir saldınya karşı korunmak için örgütlenmiş değillerdi (bak. avustralya yerlileri). Avustralya'ya dışandan ilk gelenlerin her yıl Karpentarya Körfezi'nde avlanmaya gelen Endonezyalı Macassanlar olduğu sanılmaktadır.
Birçok tarihçi kıtaya Avrupa'dan ilk olarak Portekizli gemicilerin geldiğinde birleşiyorlar.
Portekizliler 1516 ve 1536'da kıtayı inceleyip haritasını çizdiler. 1606'da İspanyol Kaptan Louis de Torres Avustralya ve Yeni Gine'yi ayıran ve bugün kendi adını taşıyan boğazdan geçti. Aynı yıl Hollandalı bir kaptan kuzey kıyılannda araştırmalar yaptı ve haritasını çı-
kardı. Ama buranın yeni bir kıta olduğunu anlayamadı ve Yeni Gine'nin bir parçası sandı. Doğu Hint Adalan'na (günümüzde Endonezya ve Malezya) en iyi yolun Avustralya' nın güneyinden geçtiği anlaşılınca, 1611'den başlayarak çok sayıda Hollanda gemisi Avustralya'ya geldi. Hatta buraya Yeni Hollanda denmeye başlandı. Ama Avustralya Yerlileri ile kârlı ticaret ilişkileri kuramayacaklannı düşünen Hollandalılar, adaya hiç yerleşmediler.
İngilizler'in Gelişi
İlki 1688 ve ikincisi 1699'da olmak üzere Avustralya'ya iki kere gelen İngiliz William Dampier, ilk ziyaretinin ardından gezi anılan-nı yayımladı. Kitap, Avustralya Yerlileri'ni dünyanın en zavallı halkı, Yeni Hollanda'yı ise tehlikeli kayalıklann ardındaki bir dizi kuru tepe olarak tanıttı ama İngiltere'de Avustralya'ya karşı bir ilgi uyanmasına da neden oldu. 70 yıl sonra İngiltere'nin büyük kâşiflerinden James Cook, gemisiyle Büyük Okya-nus'a açılarak 1770 Nisan'ında Avustralya'nın doğu (günümüzdeki Victoria) kıyılarına vardı. Ağustosta tüm doğu kıyısını İngiltere'ye bağladı ve bölgeye Yeni Güney Galler adını verdi.
Cook'la aynı gemide bulunan bilim adamı Joseph Banks, geminin demirli kaldığı sekiz gün boyunca çevredeki insanlan, hayvanlan, bitkileri inceledi; o zamana kadar hiçbir yerde görülmemiş bitkiler keşfetti. Bu konuda yazdığı kitap ve Cook'un yolculuk raporları yayımlanınca İngilizler, Yeni Güney Galler'in Avustralya'nın batısına ve kuzeyine benzemediğine, buralann yaşanabilecek yerler olduğuna karar verdiler. Avustralya Yerlileri'nin o topraklann asıl sahipleri olduğu kimsenin aklına gelmedi.
Bu arada İngiltere'nin Kuzey Amerika kıyı-lanndaki 13 kolonisi bağımsızlıklarını ilan ederek ABD'yi kurmuşlardı. Bu İngiltere'yi iki sorunla karşı karşıya bırakıyordu. Sorunlardan birincisi doğu denizlerinde İngiltere'nin ticaret haklannı koruyacak yeni deniz üssünün nerede kurulacağı; ikincisi ise o zamana kadar Amerikan kolonilerine gönderilen hükümlülerin bundan böyle nerede bann-dınlacağı idi.
İngiltere'de, Amerika ile savaşın başladığı 1776'dan beri sürgüne mahkûm edilen hü
kümlüler eski gemilerin içinde, İngiliz limanlarında ve ırmaklarında bekletiliyorlardı. Sayılan her geçen gün artan bu mahkûmlann nereye gönderilecekleri sorununun bir an önce çözülmesi gerekiyordu. İngiliz Başbakanı VVilliam Pitt, sonunda Yeni Güney Galler'de kurulacak bir yerleşim biriminin hem üs, hem sürgün yeri sorununu çözeceğine karar verdi.
Kadın ve erkek 788 mahkûmu getiren ilk gemi, 26 Ocak 1788'de Sydney Cove olarak adlandırılan körfeze girdi. Avustralyalılar bu günü Avustralya Günü olarak kutlamayı sürdürüyorlar.
Kolonilerin Kurulması
İlk yerleşimi izleyen iki yıl boyunca Sydney' de açlıkla boğuşuldu. Mahkûmların hemen hepsi toprak konusunda bilgisizdi. Bu yüzden buraya ilk gelenler yiyecek bakımından tümüyle İngiltere'ye bağımlı kaldılar. Ama, zamanla çiftçiliği öğrendiler. Yünün ülkenin başlıca zenginlik kaynağı olacağı da çok geçmeden anlaşıldı. Yünü çok değerli olan merinos koyunlannın üretimi hızla arttı.
Tasmanya ve Batı Avustralya'da ilk yerleşimler Fransızlar'ın gelebileceği korkusuyla çabucak kuruldu. Tasmanya 1825'te ayn bir koloni oldu. Batı Avustralya'ya 1826'da yerleşildi; 1829'da Yeni Hollanda bölgesinin İngiltere'nin yönetimine alındığı açıklandı. 1851'e kadar Yeni Güney Galler'e bağlı kalan Victoria'da ilk yerleşimler Tasmanya'dan gelerek buradaki topraklara el koyan bir grup tarafından kuruldu. Victoria, 1851'de toprtfk-lannda altın bulunduktan sonra ayn bir koloni oldu.
Oueensland Avustralya'da suç işleyen hükümlülerin gönderildiği bir istasyon olarak 1826'da yerleşime açıldı ve 1859'da Yeni Güney Galler'den aynldı.
Güney Avustralya'da yerleşim ise öteki bölgelerden farklı gelişti. Avustralya'yı hiç görmemiş olan İngiliz Edvvard G. VVakefield koloni kurma konusunda yeni bir kuram geliştirdi. Bu kurama göre bölgeye yerleşmek isteyen zenginlere toprak parayla satılmalı ve elde edilen gelir, İngiltere'den getirtilecek işçilere ücret olarak ödenmeliydi. Güney Avustralya yerleşime açılırken bu ilkeler göz önünde bulunduruldu.
Birleşik Avustralya'ya Doğru
Altın bulununcaya kadar Avustralya'nın nüfusunda fazla bir artış olmadı. Yeni Güney Galler ve Victoria'da altının bulunduğu 1851'i izleyen 10 yılda, nüfus 740.000'den
Hutchison Library
Macdonnell Dağları'ndan çıkan Todd Irmağı, ancak şiddetli yağmurlardan sonra akmaya başlar.
1.100.000'e sıçradı. Ondan sonraki 30 yılda yeni sanayilerin kurulmasıyla bu sayı üç katına çıktı. Altı koloni arasında demiryolu ve deniz bağlantısının sağlanmasıyla halk kendini Tasmanyalı ya da Victorialı olarak tanımlamak yerine Avustralyalı saymaya başladı. 1901'de koloniler Avustralya Uluslar Topluluğu adıyla tek bir ulus olarak birleştiler. Başlangıçta federal başkent Melbourne'du; 1927'de Canberra'ya taşındı. 1931'de İngilizler ülke üzerindeki denetimlerinden tümüyle
vazgeçtiler ve Avustralya İngiliz Uluslar Top-luluğu'nun bağımsız bir üyesi oldu.
Birliğin Kurulmasından Sonra Avustralya
1901'de Avustralya'nın nüfusu 3 milyonu geçmiyordu. Bugün ise 16 milyonu aşmıştır. Bu gelişmenin temelinde çeşitli ülkelerden birçok göçmenin Avustralya sanayisinin açtığı yeni iş alanlarına çekilmesi yatar. Birliğin gerçekleşmesinden I. Dünya Savaşı'na kadar olan dönem madencilik ve sanayinin gelişme yıllandır. İngiltere'nin Almanya'ya savaş ilan etmesiyle, İngiltere'nin yanında savaşa giren Avustralya askerleri Çanakkale, Ortadoğu ve Fransa'da savaştılar.
I. ve II. Dünya savaşları arasında Avustralya'da sanayinin gelişimi hızlandı. 1939'da savaş çıkınca Avustralya bir kez daha İngiltere'nin yanında yer aldı. Savaştan sonra nüfusunu artırmak için geniş bir kampanya açan Avustralya, birçok ülkeden gelen göçmenlerle çok renkli bir toplum oldu. Bu süre içinde Avustralya Yerlileri'nin durumlannı düzeltici önlemler de alınmaya başlandı.
Bugün Avustralya hem ileri bir sanayi toplumudur; hem de tanmı ve madenciliği çok gelişmiştir.
AVUSTRALYA EDEBİYATI, Avustralya'da İngilizce yazılmış olan edebiyat yapıtlannı kapsar. Avustralya edebiyatı, önce İngiliz edebiyatının bir uzantısı olarak doğdu. Avustralya'da yerleşimin ilk dönemlerinde İngiliz ve Avustralya'da doğmuş yazarlar romanlannda ve şiirlerinde İngiliz yapıtlarını örnek aldılar. Ama, Avustralyalı olma bilinci geliştikçe, yazarlar olağanüstü kıtalannın özgün deneyimlerini işlemeye başladılar. Kitaplan, öteki göçmenlerce olduğu kadar, Avustralya' ya göç etmeyi düşünen İngilizler'ce de ilgiyle okundu. Charles Rovvcroft'un yazdığı Tales of Colonies (1843; "Kolonilerin Öyküsü") bu tür ilk romanlardan biriydi.
Çağdaş Avustralyalı şair Peter Porter "Doğa, gerçek Avustralya doğası, hızla Avustralya edebiyatının baş kahramanı oldu ve hâlâ da öyledir" diye yazmıştır. Öncü yazarlar Avustralya'nın doğa yaşamını çarpıcı bir biçimde anlattılar. Aynı zamanda da öncü yaşamının sorunlarını ve güçlüklerini, altın madeni yataklarındaki koşulları, mahkûmları ve Yerliler'i ele aldılar. Avustralya edebiyatının bu dönemine ilişkin en önemli romanla-nndan biri, Marcus Clarke'ın, mahkûmların sürgün gönderildiği Tasmanya'daki acımasız koşullan eleştirdiği For the Term of his Natural Life (1874; "Ömür Boyu Hapis") adlı yapıtıdır. Bu dönemin bir başka seçkin romanı, Catherine Spence'in 1850'ler Adelaide'ini anlatan Clara Morrison (1854) adlı yapıtıdır.
İlk Avustralya çocuk kitapları genellikle, vahşi kırda yaşanan serüvenlerle ilgiliydi. Bunlann bazılarında tehlikeler abartıldı ve yerli halk gerçekte olduklarından daha sert ve daha vahşi olarak betimlendi. Bu türün en tipik örnekleri, William Hovvitt'in, A Boy's
AVUSTRALYA EDEBİYATI 203
Adventures in the Wilds of Avustralia (1854; "Bir Çocuğun Avustralya'nın Vahşi Köşelerindeki Serüvenleri") ve Richard Rowe'un The Boy in the Bush (1865; "Vahşi Kırdaki Çocuk") adlı yapıtlarıdır. Bazı kitaplarda ise, İngiliz çocuklarını Avustralya'ya göç etmeye yüreklendirmek için, bu yeni toprağın sunduğu olanaklar vurgulandı. Çocuk kitabı yazarları, önceleri ya korku veren ya da sadık uşaklar olarak anlattıkları Avustralya Yerlile-ri'ni, 1890'larda daha gerçekçi bir anlayışla betimlediler ve onların kültürüne daha çok önem verdiler. Kate Langloh Parker'in Aus-tralian Legendary Tales (1896; "Avustralya Efsaneleri") ve Aeneas Gunn'ın The Little Black Princess (1905; "Küçük Siyah Prenses") adlı kitapları bunlar arasındadır.
Yeni Konulara Yöneliş Dönemi
19. yüzyılın son yıllarında Avustralyalı yazarlar yeni konulara yöneldiler. Bunların başında kırsal toplulukların yaşamı ve mücadeleleri geliyordu. Dönemin üç ünlü kadın yazarı Ada Cambridge, Jessie Catherine Couvreur ve Mrs. Campbell Praed bu akımın başını çekti.
1880'de The Bulletin adlı gazetenin yayımlanması bir dönüm noktası oldu. The Bulletin Avustralya edebiyatının gelişimini etkiledi ve o dönemdeki birçok yazarın yazılarını ilk kez yayımladı. Gazetede çıkan öykülerin bir bölümü kırsal yaşama ilişkindi. Bunların yanı sıra, The Bulletin ilk "kır baladları"nı yayımladı (bak. Balad). Bunlar şairlerin yolculuklarında duydukları yerel kır şiirlerinden geliştirilen, Avustralya'ya özgü bir balad biçimiydi. İlk kır baladları, Adam Lindsay Gordon'un Bush Ballads and Galloping Rhymes (1870; "Kır Baladları ve Dörtnala Şiirler") adlı yapıtıydı. Öteki balad yazarları Will Ogilvie, Henry Lawson, Edward George Dyson ve belki de en ünlüleri olan A. B. "Banjo" Paterson'du. Steele Rudd'ın, Queensland'da-ki çiftlik yaşamını anlatan ve günümüzde hâlâ okunan kısa öyküleri de bölümler halinde, ilk kez The Bulletin'de yayımlandı.
1890'larda daha gerçekçi bir çocuk edebiyatına yöneliş görüldü. Ethel Turner'ın yazdığı Seven Little Australians (1894; "Yedi Küçük Avustralyalı") adlı kitap bugün de okunmaktadır. Yazar, Sydney'de bir ailenin yaşamını anlattığı öyküsünde örnek bir çocuk aramamaları için okurları uyarır. Avustralya ve İngiltere'de büyük basan kazanan kitap ABD'de de yayımlandı ve birçok yabancı dile çevrildi.
Çocuk kitapları arasında, hayvanlar ve onların serüvenleriyle ilgili gerçek ve uydurma öyküler de yer alır. Ethel Pedley'in yazdığı Dot and the Kangaroo (1899; "Benek ve Kanguru") ve Norman Lindsay'ın yazıp resimlediği The Magic Pudding (1918; "Büyülü Muhallebi") bu tür kitaplara örnektir.
Bu dönemde Miles Franklin'in zamanın güçlü öncü ruhunu ve kahramanlığını işleyen My Brilliant Career (1901; "Parlak Meslek Yaşamım") adlı, roman gibi yazılmış özyaşam-öyküsü ve Joseph Furphy'nin, Such is Life (1903; "Yaşam Böyledir") adlı yapıtı Avustralya edebiyatının klasikleri durumuna geldi. My Brilliant Career, 1970'lerde başarıyla filme alındı. Benzer konulan ele alan bir kitap da gerçek adı Ethel Florence Lindsay Robert-son olan Henry Handel Richardson'un The Fortunes of Richard Mahony (1917-29; "Richard Mahony'nin Talihi") adlı üçlemesidir. Kitapta, 19. yüzyılın sonlarında büyüyen Avustralya kentlerine akın eden göçmenlerin yaşamlarındaki değişiklikler anlatılır. Ric-hardson, bunun yanı sıra, Avrupa'daki öğrencilik yaşamını ele alan ve yıllar sonra yeniden ün kazanan Maurice Guest (1908) adlı bir kitap daha yazdı. Bazı yazarlar da kent yaşamı ve insan ilişkileri üstünde yoğunlaştı. Louis Stone ve Edvvard Dyson ile We of the Never Nevefûa (1908; "Biz! Asla Hiçbir Zaman") beyaz bir adamın Yerliler ile olan ilişkisini araştıran Aeneas Gunn bu tür yazarlardandır.
Çağdaş Avustralya Edebiyatı
Avustralya'da son 50 yıldır çok sayıda yeni edebiyat dergisi yayımlandı; geniş bir okur kitlesi oluştu. Yunanlı, Lübnanlı ve Yahudi göçmenlerle ilgili kitaplar; Uzakdoğu'yu konu alan yapıtlar ve yeni konular edebiyatı zenginleştirdi.
Çağdaş Avustralya romancılannın en ünlüsü, kitaplarında çok daha geniş evrensel konulan da işlemesine karşın, çoğunlukla Avustralya'yı yazan Patrick VVhite'tır
(d. 1912). White Avrupa'ya ilişkin bazı karmaşık duygular besler. Bu birçok Avustralyalı yazarın belirleyici özelliğidir. White'in büyük dedesi 1826'da İngiltere'den Avustralya'ya göç etmişti; ama aile İngiltere'yle bağlarını korumuş, White da İngiltere'de doğup, orada eğitim görmüştü. Avustralya'ya yaptığı çeşitli yolculuklardan sonra 1948'de buraya yerleşen White ülkedeki aydın kültürünü sert bir dille eleştirmeye başladı. En ünlü romanlarından biri olan Voss'da (1957), Avustralya'nın küçük kentlerini anlattı. Başka bir romanı olan The Tree of Men'de (1950; "İnsanın Soyağacı"), küçük ve yoksul bir çiftlikte 1930'lardaki yaşamı betimledi. White 1973 Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazandı.
Bu dönemin başka bir büyük Avustralyalı romancısı, yetişkinlik döneminin büyük bölümünü İngiltere'de geçiren Christina Stead'dır (1902-83). Romanlarından yalnızca biri, Poor Men of Sydney (1934; "Sydney'li Yoksullar"), tümüyle Avustralya'da geçer. Öteki tanınmış yazarlar, Ruth Park, Martin Boyd, Shirley Hazzard, Randolph Stow, Hal Porter, Eleanor Dark, Kylie Tennant, Xavier Her-bert, C. J. Koch, David Malouf ve Thomas Keneally'dir. Keneally yapıtlarında, Avus-tralya'daki mahkûm kampları, I. Dünya Savaşı ve Yahudi soykırımı gibi çeşitli konuları ele aldı. Yahudi soykırımını işlediği Schlind-ler's Ark (1983; "Schlindler'in Gemisi") adlı yapıtıyla 1983'te Booker Ödülü'nü aldı. Yerli yazar Colin Johnson, Wild Cat Falling (1965; "Vahşi Kedi Düşüyor") ile ün kazandı. Judith
Wright, David Campbell, Peter Porter, Bruce Dawe, James McAuley, Robert D. Fitzge-rald, Douglas Stevvart, Rosemary Dobson, Gwen Harvvood, Les Murray ve Vivien Smith tanınmış Avustralyalı şairlerdir.
II. Dünya Savaşı'ndan sonra Avustralya çocuk edebiyatının sınırları genişledi. 1950-60'ların en ünlü yazarları Eleanor Spence, Patricia Wrighton, H. F. Birnsmead, Nan Chancy, Reginald Ottley ve İngilizce konuşulan ülkelerdeki en iyi çocuk kitabı yazarlarından biri olarak kabul edilen Ivan Sout-hall'dur. Southall heyecanlı serüvenleri gerçekçilikle birleştirir. İlk romanı olan Hills End'de (1962; "Tepelerin Sonu") su taşkınları ve fırtınalarla mücadele eden çocukları anlatır. Ash Road'da (1965; "Kül Yolu") bir orman yangınını konu alır. Daha sonraki yapıtları, Brectd and Honey (1970; "Ekmek ve Bal") daha çok, değişik kişilikler arasındaki ilişkileri; What About Tomorrovv (1977; "Yarın Ne Olacak") 1930'larda kentte yaşanan bir gençlik aşkını işler.
Patricia Wrightson'un kent ve taşra yaşamıyla ilgili düşsel öyküleri, Yerliler'in yaşamı ve kültürü konusundaki bilgisi, onu günümüzün en ilginç ve en sevilen yazarlarından biri yapmıştır. The Nargun and the Stars (1973; "Nargun ve Yıldızlar"), Behind the Wind (1981; "Rüzgârın Ardında") adlı yapıtları onun düş gücünün zenginliğini gösterir.
AVUSTRALYA YERLİLERİ. Avrupalıların 17. yüzyılda Avustralya'yı buluşundan en az
AVUSTRALYA YERLİLERİ 205
40.000 yıl önce insanlar Asya'dan göç ederek Avustralya topraklarına yerleşmişlerdi. O zamanlar deniz çok daha sığ olduğu için bir kıtadan ötekine rahatlıkla geçilebiliyordu. Avrupalı göçmenlerin gelmesiyle bu toprakların asıl sahipleri olan Yerliler topraklarından sürülüp çıkarıldı. Avrupalılar'la aralarında çıkan çatışmalar ve hızla yayılan salgın hastalıklar sonucu çok sayıda Yerli öldü. 17. yüzyılda sayıları 300.000'i bulan Avustralya Yerlileri'nin sayısı 1981'de 145.000'e düştü. Bunların yarısından fazlası Yerliler ile Avrupalıların melez çocuklarıydı. Yerliler çoğunlukla kentlerde ya da taşra kasabalarının kenar semtlerinde yaşarlar. Queensland ile Kuzey Topraklan'ndaki Yerliler ise özel kamplarda yaşar ve sıkı bir denetim altında tutulurlar.
Geleneksel Yerli Yaşamı
Avustralya Yerlileri'nin tenleri koyu, saçları siyah ya da kahverengidir. Ama saç rengi ve yüz çizgilerinde bölgeden bölgeye değişen farklılıklar da vardır.
Geleneksel olarak avcı-toplayıcı olan Yerliler kanguru ve opossum gibi hayvanları, sürüngenleri ve kuşları avlayarak, balık tutarak, kabuklu deniz hayvanları toplayarak, böcek, yaban balı, yumurta, tırtıl, meyve, tohum ve kökler arayıp bularak yaşarlardı. Toprağı işlemedikleri ve hayvan beslemedikleri halde, doğal kaynakları dikkatle kullanır ve korurlardı. Ustalıkla değerlendirdikleri doğal çevrelerini, bugün olduğu gibi eskiden de çok iyi tanırlardı. Evcilleştirdikleri tek hayvan dingo denilen bir tür yabani köpekti. Odunlan birbirine sürterek yaktıkları ateşin kızgın küllerinde yemeklerini pişirirlerdi. Yiyeceklerini geniş alanlardan toplayan her Yerli grubu ya da kabilesi, kendi bölgesinin sınırlarını ağaç, kaya, pınar gibi doğal öğelerle belirlerdi.
Göçebe olduklan için fazla eşyalan olmazdı. (bak. Göçebelik) . Avustralya'nın soğuk güney yöresinde kışın kürk gocuk giyenler varsa da, genel olarak kalın giysilere gereksinimleri yoktu. Gerektiği zaman ağaç kabukları, yaprak, hayvan postu gibi malzemeyle mia-mia ya da gunyah denen geçici barınaklar yaparlardı.
Gereç ve Silahlar
Yerliler'in gereç ve silahları, basit bir teknolojiyle yapılmalarına karşın, son derece etkiliydi. Genellikle tahta, bitki lifleri ve yontarak biçimlendirilmiş taşları kullanırlardı. Erkeklerin taştan baltaları ve deniz kabuklarından ya da yontulmuş taştan bıçakları vardı. Kadınlar ise kökleri sökmek için sopalar, topladıkları yiyecekleri taşımak için sepetler, fileler ve tahta çanaklar kullanırlardı. Yerliler ağaç ve böcek kabuklarından, deriden ve liflerden çok değişik kaplar yapmışlar, bunlan otlann tohumlarını öğütüp un yapmak, içinde su biriktirmek ve eşyalarını taşımak için kullanmışlardır.
Yerliler'in başlıca silahları tahta sopalar, mızraklar ve bumeranglardı (bak. Bumerang). Mızraklarını uzak hedeflere fırlatmak için özel mızrak atıcılar kullanırlardı. Bunlar, bir ucunda mızrağın sapının yerleştirildiği bir yuva olan tahta sopalardı. (Böylece, ele alındı-
Kabile ikiye ayrılır, her yarı kendi içinde tekrar küçük birimlere bölünürdü. Kabile içinde kimin kiminle evlenebileceği kurallara bağlanmıştı. Kabilenin iki alt grubundan bir rinden olan bir erkek ancak öteki alt gruptan bir kızla evlenebilirdi.
Toplumsal örgütlenmelerinin bir başka görünümü totemleriyle ilgiliydi. Genellikle bir bitki ya da hayvan olan totem grubun simgesiydi ve grupla özel bir ilişkisi olduğu kabul edilirdi (bak. Totem). Yerliler'in inanışlarında toprağın özel bir yeri vardı. Toprağın, atalarının dünyada yaşayıp kültürlerini oluşturduğu
ğında kol uzunluğunu artıran, dolayısıyla atış için ek güç sağlayan bir mekanizma oluşuyordu.) Ayrıca dövüşürken kendilerini korumak ve saldırıları savuşturmak için tahtadan kalkanlar kullanırlardı.
Haberleşme çubuğu Avustralya Yerlileri' nin çok çarpıcı bir buluşuydu. Üzerine çentikler ve çizgiler oyulmuş olan bu sopayı bir haberci, kabileler arasında iletişim kurmak amacıyla taşırdı. Sopanın üzerindeki işaretler haberin ayrıntılarıyla ilgiliydi ve haberin doğru olarak ulaştığından emin olmaya yarıyordu. Bu çubuklar her zaman ortak bir dile sahip olmayan ya da düşman kabileler arasındaki iletişimi kolaylaştırırdı. (Bazı uzmanlar Avustralya'da, Yerli kabilelerin sayısı kadar, yüzlerce değişik dil olduğunu belirtir.)
Avrupalılar'ın gelmesiyle Yerliler, çeşitli işlenmiş maddeler ve araçlar kullanmaya başladılar. Artık tüfeklerle avlanıyor, takma motorlu tekneler, naylon ağlar kullanarak balık tutuyorlardı. Oysa eskiden ağaçtan oyulmuş ya da ağaç kabuğundan yapılmış kanolar ve sallarda, deniz kabuğundan ya da taştan yaptıkları kancalarla ve tuzaklar kurarak balık avlarlardı.
Kabile Yaşamı
Yalnızca temel gereksinimlerini karşılayarak yaşayan Yerliler büyük aile grupları içinde yaşarlar, bir yörede yaşayan tüm gruplar ise kabileyi oluştururdu. Kabile üyeleri akrabaydı ve birbirine karşı belirli görevleri vardı.
dönem olan "düş çağı"ndan kendilerine kalan bir armağan olduğuna inanırlardı. Delikanlılar, bazıları acıyla sınanmak olan bir dizi dinsel törenle derin gizlere ortak olurdu. Bu törenlerde yapılan corroboree adlı danslar için Yerliler bedenlerini renkli kilden şekillerle, tüy ya da başka süslerle donatırlardı.
Günümüzde Avustralya Yerlileri
Birçok Avustralya Yerlisi artık geleneksel biçimde yaşamıyor. Bazıları çiftliklerde bazıları da kentlerde çalışıyor. Bazı Yerliler ise özel kamplarda ya da kentlerin yoksul mahallelerinde devlet yardımıyla yoksul bir yaşamı sürdürmeye çalışıyor. Avrupalılar'la karşılaşmaları Yerliler'in birçoğunun büyük sıkıntılara düşmesine ve bazılarının umutsuzlukla kendini içkiye vermesine neden oldu. Ama
bazıları da yeni koşullara uymayı başarmıştır. Ne var ki, birçok Yerli topraklarının ellerinden alınmış olmasından ötürü hâlâ öfkelidir. 1972'de Whitlam hükümetinin işbaşına gelmesi bu konuda bir dönüm noktası oldu. "Yerliler'in haklarının kabul edilmemesi biz, bütün Avustralyalılara küçültür" diyen Başbakan Whitlam, parlamentonun desteğiyle 1976'da Yerliler'in toprak hakkını tanıdı ve Yerli sorunlarıyla ilgili bir bakanlık kurdu.
AVUSTURYA, Avrupa'nın ortalarında Doğu ve Batı Avrupa'nın birleştiği bölgededir. Kuzeyinde Almanya ve Çekoslovakya; güneyinde İtalya ve Yugoslavya; batısında Liech-tenstein ve İsviçre; doğusunda Macaristan yer alır. Günümüzdeki büyüklüğü, 1918'de yıkılan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu (bak. Avusturya İmparatorluğu) zamanındaki boyutlarıyla karşılaştırıldığında çok küçük kalır. Ülkenin başkenti ve en büyük kenti olan Viyana'ya ilişkin bilgileri viyana maddesinde bulabilirsiniz.
AVUSTURYA'YA İLİŞKİN BİLGİLER
YÜZÖLÇÜMÜ: 83.855 km2. NÜFUS: 7.554.000 (1987). YÖNETİM BİÇİMİ: Federal cumhuriyet. BAŞKENT: Viyana. Ülke nüfusunun beşte biri burada yaşar.
COĞRAFİ ÖZELLİKLER: Doğu Alpler'in dağlık bölgelerinin büyük bölümü ile Pannonia düzlüklerinin bazı bölümleri ülke sınırları içindedir.
İHRAÇ ÜRÜNLERİ: Demir cevheri, çelik, kereste ve kâğıt hamuru, sanayi ürünleri, makine.
ÖNEMLİ KENTLER: Viyana, Graz, Linz, Salzburg, İnnsbruck, Klagenfurt, Bregenz, Eisenstadt.
EĞİTİM: 6-15 yaş arası çocukların okula devam etmesi zorunludur.
Avusturya genellikle dağlıktır. Alpler'in doğu uçları ülkeyi boydan boya kapladığı için ulaşımı güçleştirir; ama orta kesimlerdeki vadiler ulaşımı kolaylaştırır. Avusturyalıların çoğu, bu vadilerin alçak kesimlerinde yerleşmiştir (bak. Alp DaGlari).
Avusturya coğrafyasına dorukları karlı dağlar egemendir. Aşağılarda dik uçurumlar, olağandışı görünümlü kaya kütleleri, sık ormanlar ve dağ gölleri vardır. Batıdaki Tirol eyaletinde bulunan Achensee Gölü, deniz düzeyinden 929 metre yüksekliktedir. Hemen yanı başındaki komşu eyalet Salzburg'da da birbirinin benzeri 20 göl bulunur. Tüm Avrupa ülkeleri arasında yalnızca İsviçre'de, böyle inanılmaz güzellikteki koyaklar, çağlayanlar ve buzullarla boy ölçüşebilecek doğal güzellikler bulunur. Avusturya'nın kuzeyindeki çayırlık ve çiftlikler de gerçekten eşsiz güzelliktedir.
Alpler'in Tuna Irmağı'na kadar uzanan yumuşak eğimli etekleri yer yer çayırlar ve çok güzel ağaçlık alanlarla bezenmiştir. Tuna Irmağı Avusturya'nın kuzey kesiminden geçerek doğuya, Karadeniz'e doğru akar (bak. TunaIr maGi).
Avusturya'nın Gelenekleri ve Kültürü
Avusturya'nın resmi dili Almanca'dır; ama yüzlerce yerel lehçe vardır. Ülkenin dokuz eyaletinde yaşayan insanlar, alışkın oldukları yaşama biçimlerini, mutfak ve giyim geleneklerini bugün de sürdürmektedir. Kuş tüyü ya da elik (kır keçi) kıllanyla süslü fötr şapkalarla birlikte giyilen parlak düğmeli yelekler ve deriden yapılmış kısa pantalonlar, Avusturya'da çok yaygın olarak görülür. Avusturyalı kadınlar bazen, rengârenk işlemeli bluz ve yelek ile belden büzgülü eteklerden oluşan yerel giysilerini giyerler.
Ülke nüfusunun yaklaşık yansı köylerde yaşar. Gösterişli tahta işleri ve duvar resimle-riyle köyler son derece göz alıcıdır. Evler çoğunlukla tuğladan yapılır. Tahtadan yapılan çatılar eğiktir ve dışarıya doğru sarkar.
çekoslovakya
almanya federal cumhuriyeti
Tuna lrrns
Salzburg
İkinci kat pencereleri önünde balkonlar vardır. Bazen, Tirol'de olduğu gibi, evlerin ağaçtan yapılmış üçüncü bir katı bulunur. Bütünüyle ahşap evler de yapılmaktadır. Avusturyalıların çoğunluğu Katolik olduğu için evlerini gösterişli Meryem Ana ve aziz resimleriyle süslerler. Yol kenarlarında aziz türbeleri de vardır.
Haydn, Mozart, Schubert ve baba-oğul Johann Strauss'lar gibi dünyaca ünlü pek çok besteci Avusturyalıydı. Viyana'daki sanatsal ortam, Beethoven ve Richard Strauss gibi Avusturya yurttaşı olmayan bestecileri de kendine çekmiştir. Avusturya'da pek çok büyük şair, romancı ve oyun yazarı yaşamıştır. Üniversiteleriyle ünlü olan Avusturya'da Viyana 150 yıldır, bilim ve tıpta olduğu kadar sanat ve müzik alanında da dünyanın sayılı merkezlerinden biridir.
Tarım, Madencilik ve Sanayi
Yaklaşık 500 bin Avusturyalı küçük çiftliklerde çalışır; ama toprak çok verimli değildir. Gübre kullanarak çavdar, yulaf, arpa, buğday, patates, şalgam ve şekerpancarı üretilir. Alpler ile Tuna Irmağı arasında kalan bölgedeki bağların üzümlerinden elde edilen Avusturya şarabı dünyaca ünlüdür. Son yıllarda eti ve sütü için beslenen hayvanların sayısında da belirgin bir artış olmuştur.
Özellikle Almanya ve öteki Avrupa ülkelerinden milyonlarca turist, yazın güzel dağ görünümleri arasında dolaşmak, kışın kayak yapmak için Avusturya'ya gelir. Turizm ülkenin başlıca gelir kaynaklarından biridir. Önemli bir sanayi dalı ise ladin ve çam ormanlarıyla beslenen ağaç işleme sanayisidir. Kerestecilik, ağaç işleyen bıçkıhane ve fabrikalarla birlikte, Avusturyalılar'a çeşitli iş olanakları sağlar. Kimyasal madde, giyim, deri eşya ve çalgı yapımı, günümüzdeki öteki önemli sanayi kollarıdır. Linz ve Donavvitz'te demir ve çelik üretilir; çelik üretiminde yaygın olarak kullanılan Linz-Donawitz adlı yüksek ısılı fırın yöntemi burada icat edilmiştir. Avusturya'da ayrıca linyit, demir cevheri, kurşun, çinko, bakır, magnezyum elde etmekte kullanılan magnezit, grafit ve petrol vardır. Dağlardaki göl ve akarsuların suyundan yararlanılarak elektrik elde edilir.
Avusturya'nın en önemli kentleri arasında, güzel Tirol Dağları arasında kurulmuş İnnsbruck; Mozart'ın doğum yeri olan, kalesi ve müzik şenlikleriyle ünlü Salzburg ile Graz ve Linz gibi sanayi kentleri sayılabilir.
Viyana önemli bir sanayi, ticaret, ulaşım ve haberleşme merkezidir. Birleşmiş Milletler'e bağlı kuruluşların ve başka uluslararası örgütlerin çoğunun yönetim merkezleri Viyana' dadır.
İmparatorluktan Sonra Avusturya
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu (bak. Avusturya İmparatorluğu) 1918'de yıkıldığında, topraklarının dörtte üçü Çekoslovakya, İtalya, Polonya, Macaristan, Romanya ve Yugoslavya arasında paylaşıldı. Avusturya zayıf duruma düştü. Fiyatların aşırı yükselmesi sonucu Avusturya parası değer kaybetti ve ulus yoksullaştı. 1920-21 kışında çok sayıda insan açlıktan öldü. Avusturya
ZEFA
Viyana Belediye Sarayı (Rathaus), Avusturya'nın başkentini süsleyen, 19. yüzyıldan kalma zarif bir Gotik yapıdır.
birkaç yıl boyunca, başka ülkelerden aldığı borçlarla ayakta durabildi. Bu sırada, parçalanmış Avusturya-Macaristan İmparatorluğu' nun Almanca konuşan halkı Almanya ile birleşme isteğinde bulundu. Avusturya hükümeti bu isteği kabul etmedi. 1930'larda Avusturya doğumlu Hitler ve öncülük ettiği Nazizm' in yükselişi sırasında Avusturya'nın, Almanya'nın bir parçası olduğu savı yinelendi. Bir hükümet darbesi ve ayaklanma girişimleriyle Avusturya Başbakanı Engelbert Dollfuss'un öldürülmesinden sonra, 1938'de Hitler ve ordusu Avusturya'yı işgal ederek Almanya' nın bir eyaleti durumuna getirdi.
İşte bu nedenle Avusturya, II. Dünya Savaşı'na Almanya'nın yanında katıldı. Ülke savaştan çok zarar gördü; savaşın sonuna doğru bir yandan batılı Müttefikler'in öte yandan da SSCB ordusunun Avusturya'yı işgal etmeleri sonucu, ülkenin bir bölümü yıkıma uğradı. Yaklaşık 160 bin Avusturyalı savaşta yaşamını yitirdi.
1945'te Almanya'nın yenilmesi sonucu Avusturya, Almanya'dan ayrıldı. Ülkeleri, ABD, İngiltere, Fransa ve SSCB birlikleri tarafından işgal edilmiş dört bölgeye ayrılan Avusturyalılar, savaştan sonra çok zor yıllar geçirdiler. Ülke yavaş yavaş savaşta aldığı yaralarını sardı, kendini toparladı. Sonunda 1955'te tüm yabancı birliklerin ülke topraklarından çekilmesi kabul edildi. Avusturya 1938'de çizilen sınırları içinde bağımsız bir cumhuriyet oldu. Avusturya parlamentosu, ülkenin sürekli yansızlığını ilan eden bir de yasa çıkardı.
AVUSTURYA İMPARATORLUĞU. Bugün küçük bir ülke olan Avusturya, yüzyıllar süren imparatorluk döneminde Orta Avrupa'nın büyük bir bölümünü kaplamıştır.
1914'ten önceki bir Avrupa haritasına bakıldığında, Avusturya-Macaristan adlı tek bir devletin, Orta Avrupa'nın hemen hemen tümüne yayıldığı görülür. 1815'te ülkenin sınırları daha genişti ve Avusturya İmparatorluğu olarak anılıyordu. 14. ve 15. yüzyıllarda, haritalarda aynı renkle gösterilen bu topraklara, Habsburg ailesinin olduğunu belirtmek amacıyla, Habsburg Mülkü deniyordu. (Habsburg aynı zamanda, ailenin bugünkü İsviçre sınırları içinde bulunan şatosunun adıydı.)
Bugün Avusturya, Çekoslovakya ve Macaristan bu büyük devletin parçalanması sonucunda oluşmuş, bazı topraklar ise İtalya, Romanya, Yugoslavya ve Polonya sınırları içinde kalmıştır.
İmparatorluğun Kuruluşu
Bu büyük imparatorluğun çöküş nedenini açıklamak sanıldığı kadar güç değildir. İmparatorluğun temelleri Habsburg topraklarının birleştirilmesiyle atılmıştı. İmparatorluk topraklarında yaşayanların arasında, Habsburg
egemenliği altında olmak dışında hiçbir ortak yan yoktu. Halklar kendi kökenlerine ilgi duymaya başlayınca, "Avusturyalı" değil; Alman, Çek, Hırvat ya da Macar olduklarının bilincine vardılar. Her halk kendi kendini yönetmek istedi. Gerçekten Avusturya İmparatorluğu'nun tarihi tek bir ailenin öyküsüdür; bu nedenle İngiliz ya da Fransız halklarının tarihine benzemez.
Asıl "Avusturya", Tuna Irmağı kıyısına kurulmuş, başkenti Viyana olan küçük bir dukalıktı (bir dük tarafından yönetilen ülke ya da toprak parçası). 1273'te Kutsal Roma imparatoru seçilen ve "Avusturya Dükü" unvanını alan Rudolf, dukalığı yöneten ilk Habsburg'du. Kutsal Roma İmparatorluğu, başlarında kendi kralları bulunan farklı devletlerden oluşuyordu. İmparator bu krallarca seçiliyordu (bak. Kutsal Roma-Germen İmpa
ratorluğu).
1438'de bir başka Habsburg, II. Albrecht, 1440'ta ise III. Friedrich, Kutsal Roma imparatoru seçildi. Yaklaşık 400 yıl boyunca Avusturya, Habsburg ailesinin özel mülkü olarak kaldı.
Habsburglar güçlerini artırmak amacıyla, sürekli yeni topraklar arıyorlardı. Yeni topraklar elde etmenin bir yolu da prenseslerle evlenmekti. Prenseslere babalarından kalan krallıklar, Habsburg mülkiyetine geçiyordu. İspanya, Bohemya, Macaristan, Hollanda ve İtalya'nın bazı bölümlerini topraklarına katan Habsburg hanedanının, Almanya'da da toprakları vardı.
| |
|
|
|
|
|
| |
Bugün 32 ziyaretçi (48 klik) kişi burdaydı! |
|
|
|
|
|
|
|
