Abhazya (Abhazca: Аҧсны/Apsnı; Gürcüce: აფხაზეთი / Aphazeti ), Gürcistan'ın kuzeybatı kesiminde, Karadeniz'in doğusunda tarihsel bölge. Adını, bugün bölgenin halklarından biri olan Abazalardan ya da eski bir halk olan Abasglardan alır.

Abhazya, 8.600 km²’lik bir alanı kapsar. Bölgede 220.000'i aşkın kişi yaşamaktadır.(2003 sayımı)

Tarih

Erken dönem

Batı Kafkasya’da en eski yerleşmeye ilişkin arkeolojik buluntular yaklaşık İ.Ö. 4000-3000 yıllarına tarihlenir. Bugünkü Abhaz (Apsua) tarihçiler bu kalıntıların en eski “proto-Abhaz” kabilelerine ait olduğunu savunmakta ve Karadeniz kıyısındaki bugünkü Abhaz cumhuriyetinin köklerinin çok eski olduğunu ileri sürmektedirler.

Bugünkü Abhazya toprakları İ.Ö. 1. binyılda (İ.Ö. 9-6. yüzyıllar) eski Kolhis (Kolha) krallığının bir parçasıydı. Bu toprakların İ.Ö. 63 yılında Egris Krallığı’nın bir parçası oldu. Eski Yunanlı tacirler Karadeniz kıyısında limanlar kurdular ve Dioscurias adıyla kurulan Sohum da bu limanlardan biriydi.

Roma İmparatorluğu İS 1. yüzyılda Egrisi topraklarını ele geçirdi ve Egrisi’nin bağımsızlığını yeniden kazandığı 4. yüzyıla değin bölgeyi yönetimi altında tuttu. Ama Egrisi ardından Bizans İmparatorluğu’nun denetimi altına girdi. Bizans imparatoru I. İustinianos döneminde, 6. yüzyılda Abhazya nüfusu Hıristiyanlığı kabul etti. Abhazya, 7. yüzyılda Bizans’a bağlı bir prenslik haline geldi. Daha sonra 9. yüzyıla değin İmereti Krallığı’na bağlı olarak bu konumunu korudu. Abhazya prensi II. Leon, Hazarlardan yardım aldı ve egemenliğini bütün Batı Gürcistan’a yaydı. II. Leon zaten Abhazya prensi olduğu için Abhazya kralı unvanını aldı ve kralığın adı da Abhazya Krallığı oldu. Bu krallığın başkenti Kutaisi idi. Batı Gürcistan’daki piskoposlukların Konstantinopolis (İstanbul) patrikliğine bağlıydı. Bu durum, Bizans İmparatorluğu’nun Abhazya Krallığı’nda nüfuzunu büyük ölçüde korumasına yardım etti.

16. yüzyılda Abhazya’yı Osmanlılar ele geçirdi ve bölge nüfusunun bir bölümü Müslümanlaştırıldı. Osmanlılar Gürcüleri bölgeden çıkardı ve Çaçba hanedanınca yönetilen özerk Abhazya Prensliğini kurdu.

Çarlık Rusya’sı ve Sovyet dönemi

Çarlık Rusyası Kafkasya’ya yayılmaya başlamasıyla birlikte bölgenin küçük halklarıyla çatışmalara girdi. Küçük ölçekli ama uzun zamana yayılan savaşların sonunda Rusya, 1801-1864 arasında bütün Gürcistan’ı ele geçirdi. Abhazya’da Rus yönetimi 1864’te kuruldu ve Müslüman Abhazların büyük bölümü Osmanlı topraklarına sürüldüler.

Çağdaş Abhaz tarihçiler bu dönemde bölgeye Gürcüler ve Rusların yerleştirildiğini ileri sürmektedirler. Gürcü tarihçiler de Gürcüler, Megreller ve Svanlar gibi Güney Kafkas halkın eski çağlardan beri Abhazya’nın yerli halkı olduğunu yazmaktadırlar. Adigeler, Abazalar gibi bir Kuzey Kafkas halkı olan Abhazların bölgeye kuzeyden göç ederek geldiklerini belirtmektedirler. 20. yüzyılın başında Abhazların bölgede bir azınlık olması da bir başka olgudur. 1911 tarihli Encyclopædia Britannica‘daki maddede Sohum-kale (Sohum) nüfusunun 43.000 olduğu, bu nüfusun üçte ikisinin Kartvelilerden, üçte birinin Abhazlardan oluştuğu yazmaktadır.

1917 Bolşevik Devrimi’nden sonra Abhazya, 1921'de Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinin kurulmasıyla siyasal ve kültürel alanda geniş özerlik elde etti. Stalin 1931’de Abhazya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak değiştirerek Gürcistan’a bağlı özerk cumhuriyet haline getirdi. Bu dönemde Gürcü nüfusu oransal olarak Abhazlardan daha fazla artış gösterdi. Ayrıca bölgeye yoğun Gürcü ve Rus nüfusu yerleştirildi. 1886’da yaklaşık 5-10 kişilik küçük topluluklar olan Gürcülerin sayısı 1989’daki sayımda 250,000 Ruslarınki de 75.000’i buldu.

Stalin’in ölümünden sonra özerk cumhuriyette Abhazlara daha geniş iktidar ve hükümette daha çok temsil edilme hakkı tanındı. Sovyet yönetimi, küçük cumhuriyetleri edebiyat ve kültürel gelişmelerini destekliyordu. Abhazlar özerk cumhuriyette azınlık olmalarına karşın, siyasal gücü ve bürokrasiyi ellerinde tutuyorlardı. Abhazlara her alanda tanınan kota, Sovyet yönetiminin “böl ve yönet” politikalarıyla da ilişkiliydi. Gürcistan’daki özerk cumhuriyette Abhazların sahip oldukları haklar, Sovyetler Birliği’nin başka hiçbir özerk cumhuriyetinde tanınmamıştı. Bu durum, Gürcüler ile Abhazların karşı karşıya gelmelerinin de nedenlerinden biri oldu.

Gürcistan, Zviad Gamsakhurdia liderliğinde 6 Nisan 1991’de bağımsızlığını ilan etti ve Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin 1921 tarihli anayasasına döndüğünü duyurdu. Pek çok Abhaz bunun Abhazya’nın özerkliğinin kaldırılması anlamına geldiğini ileri sürdü. Oysa 1921 tarihli anayasada Abhazya özerk bir cumhuriyet olarak tanınıyordu. 23 Temmuz 1992’de, Abhazya parlamentosu çoğunluğun oylarıyla bağımsızlığını ilan etti. Ardından düzensiz Gürcü birlikleri Abhazya’ya girdi ve Gürcü yönetimi bölgenin büyük bölümünü kontrol altına aldı, parlamentoyu da kapattı.

Rus güçlerinin denetimi altında kurulan Kafkas Halkları Konfederasyonu şemsiyesi altında bir araya gelen Çeçenler, Rus Kazaklar ve Osetler, Abhaz güçleri Gürcülere karşı savaş başlattılar. Abhaz subayların yönetimindeki askeri birlikler, Eylül'de Gürcüleri yenilgiye uğrattı. Sonunda Gürcistan topraklarında bir Abhaz-Gürcü cephesi oluştu. 3.000 kişinin öldüğü savaş sonrasında Abhaz birlikleri Temmuz 1993’te, Sohumu elinde tutan Gürcülere karşı saldırıya geçti. Gürcüler ağır kayıplar verdiler ve Sohumi 27 Eylül’de Abhaz yönetiminin eline geçti. Bu savaşta binlerce insan öldü ve 10.000 kişi de kayboldu. Abhazyadan 250.000’den Gürcü göç etti.

Siyasal statü

Ana maddeler: Abhazya Özerk Cumhuriyeti ve Abhazya Cumhuriyeti

1990'ların başındaki savaşın ardından Sohum’a egemen olan ve Rusya’nın desteğindeki ayrılma yanlısı güçler 1994 yılında bağımsızlığını ilan etmiş, ama Abhazya Cumhuriyeti adını taşıyan bu yönetim bazı ülkeler tarafından tanınmıştır (Rusya, Nikaragua, Venezuela, de facto Güney Osetya ve Transdinyester). Gürcistan’ın merkezi yönetiminin desteğindeki özerk yönetim ise, bölgenin eski statüsünün korunmasından yanadır. Abhazya Cumhuriyeti Hükümeti’nin yönetim merkezi Sohum'dur.

Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Avrupa Birliği Konseyi gibi uluslararası örgütler Abhazya’yı Gürcistan’ın bir parçası olarak tanımakta ve anlaşmazlığın her iki tarafın barışçı yollarla çözümlemesini istemektedir. Bununla birlikte, bugünkü nüfusunun büyük bölümü Abhazya’yı egemen bir devlet olarak kabul etmektedir.

2006'da Gürcistan tarafından başlatılan askeri operasyonla Abhazya sınırlarına dahil olan Kodor Vadisi'ne asker sokmuştu ve bölge Gürcistan denetimindeydi. Güney Osetya-Gürcistan savaşı sonrasında Abhaz güçlerinin başlattığı opreasyonla kontrol Abhazya Cumhuriyeti'ne geçmiştir.

Ekonomi

Başlıca gelir kaynağı turizmdir.Abhazya tam anlamıyla bir turizm cennetidir.Doğal güzelliği sayesinde ülkeye yurt dışından çok fazla sayıda turist çekmektedir.Kimi insanlar Abhazya için ; İnsanın ölmeden önce kesinlikle görmesi gereken yerlerden biri olduğunu söyler.Tkuarçal bölgesinde dünyanın en iyi kömürleri üretilmektedir. Tarihte de en eski İpek Yolunun denize açılan kapısı olan Abhazya, zengin kömür havzasına ve değerli mermer yataklarına sahiptir. Abhazya’daki ağaç çeşitliği nedeniyle bu zamana kadar önemli bir gelir kaynağı olan ağaç ürünleri sektörü, son zamanlarda ormanların koruma altına alınmasıyla askıya alınmıştır.

Kültür

Abhazlar, diğer tüm Kafkas halklarından farklı ve köklü bir kültüre sahiptir.Kültürlerine son derece düşkün olan Abhazlarda kadına önem başta gelen değerlerdendir.Abhazlarda kadının yeri erkekler kadar önemlidir.Abhaz kadını erkekler gibi ata biner, misafir geldiğinde erkeklerle oturabilir,en az erkekler kadar söz söyleme ve düşünce özgürlüğü hakkına sahiptir.Çerkes kökenli bir halk olmasından gelen bu özellik onların kültüründe diğer çerkes toplumlarında da olduğu gibi vazgeçilmez bir değerdir

Nüfus

Abhazya’da ilk nüfus sayımın 1886 yılında yapıldı (1893’te Tiflis’te yayımlanmıştır. Çarlık Rusyasının yönetimi altındaki Sohum bölgesi’nde toplam 68.773 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 30.640'ı Samurzakanolu. (Gal'de yaşayan Megreller), 28.323'ü Abhaz, 3.558’i Megrel, 2.149’u Yunanlı, 1.090’ı Ermeni, 1090’ın Rus ve 608 Gürcü (İmeretli ve Gurialı dahil) olarak yazılmıştır. O dönemdeki Samurzakano, Abhazya'nın bugünkü Gali bölgesidir. Samorzakanolu olarak yazılan nüfusun büyük çoğunluğunun Megreldir. Bunlar Gal rayonunda yaşayan Kutaisi Knezliği'ne bağlı olmayan Megreller idiler.

1917 yılı tespitlerine göre bölge nüfusunu yüzde 41,7’si Megrel-Svan (54.760) ve yüzde 30,4'ü Abhaz (39.915) idi. Ancak bu dönemde Gagra yöresi Sohum Bölgesi’nin bir parçası değildi.Bahsi geçen bölgede Abhaz nüfusu ağırlıklı idi.

Sonraki dönemlerde Stalinin ve Beria ikilisinin uyguladığı Megrelleri yok edebilmek için Abhazyaya yerleştirme ve Abhaz nüfus üzerinde katliama varan politikaları neticesinde Rus, Ermeni ve Gürcü nüfusu hızla artarken Abhaz nüfusu düşük bir düzeyde kalmıştır. Ayrıca vatanlarından sürülen Megreller de kayıtlara Gürcü olarak geçirildiler.

Abhazya’nın nüfus yapısı 1990’larda büyük ölçüde değişmiştir. 1989’da, Sovyet döneminde yapılan nüfus sayımına göre Abhazya’nın nüfusu yaklaşık 525.000’di ve bu nüfusun % 48’i Megreller oluşuyordu. Abhazların nüfus içindeki oranı % 17 idi.

1990'ların başında, Abhazya’daki savaş sırasında Abhaz ayrılıkçı yönetimi Megrellerin ve Svanların çoğu (yaklaşık 250.000) göç ettirildi ve bu nüfusun ancak 45 bin kadarı Gali bölgesine dönebildi.

1989 Sovyet nüfus verilerine göre Abhazya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin toplam 525 bin nüfusunun yaklaşık 240 bini Gürcüler (Megreller ve Svanlar dahil) 94 bini Abhazlar, 75 bini Ruslar, 76 bini Ermenilerden oluşur.

Yıl	Toplam	Gürcü (etnik Megreller)	Abhaz	Rus	Ermeni	Rum
1886	68.773	34.806	28.320	1.216	1.090	2.140
1926	201.016	67.494	55.918	12,553	25,677	14,045
1939	311,885	91,967	56,197	60,201	49,705	34,621
1959	404,738	158,221	61,193	86,715	64,425	9,101
1970	486,959	199,596	77,276	92,889	74,850	13,114
1979	486,082	213,322	83,087	79,730	73,350	13,642
1989	525,061	239,872	93,267	74,913	76,541	14,664
2003 Tah.	215,972	45,953	94,606	23,420	44,870	1,486

Yüzey şekilleri ve iklim

Abhazya, Kuzeybatı Kafkasya'da Karadeniz’in kuzey kıyılarında 8.600 km²’lik bir alanı kapsar. Kafkas Dağları Abhazya’yı kuzey ve kuzeydoğuda, Rusya Federasyonu içindeki Çerkesya topraklarından ayırır. Abhazya’nın doğusunda Gürcistan yer alır. Güney ve güneybatısı Karadeniz’le çevrelenmiştir.

Abhazya’nın büyük bölümü (yaklaşık % 75) dağlardan oluşur. Nüfusun büyük bölümü kıyı kesimlerinde, düz alanlarda ve alçak kesimlerde yerleşmiştir. Büyük Kafkas Dağları bölgeyi kuzeyden tamamen kuşatır. Dağların yüksekliği pek çok yerde 4.000 m civarındadır. İklimi genel olarak ılımandır.

Başlıca kentler

• Akua
• Gagra
• Gal
• Gudauta
• Oçamçira
• Tkuarçal
• Anakopya