Gambiya

Resmi adı: Gambiya Cumhuriyeti

Başkenti: Banjul (Nüfusu: 61.000)

Diğer önemli şehirleri: Serenkunda (Nüfusu: 133.000. Başkentten daha büyüktür), Brikama, Basse, Yundum, Mansa, Santa Su.

Yüzölçümü: 11.295 km2

Nüfusu: 1.040.000 (1993 tahmini). Nüfusun % 22'si şehirlerde yaşamaktadır. Ortalama ömür 45 yıldır. Çocuk ölümlerinin oranı binde 132'dir. Nüfusun % 44'ünü 14 yaşın altındakiler oluşturmaktadır.

Km2 başına düşen insan sayısı: 92

Nüfus artış hızı: % 4

Etnik yapı: Gambiya'da en kalabalık etnik grup nüfusun % 37'sini oluşturan Mandinglerdir. Mandinglerin % 93'ü Müslümandır. (Mandingler hakkında Senegal'deki ve Gine'deki etnik unsurlara bkz.) İkinci etnik unsur % 17'lik bir orana sahip olan Fulanilerdir. Fulanilerin tamamı Müslümandır. (Fulaniler hakkında Benin'deki etnik unsurlara bkz.) Üçüncü etnik unsur % 14 orana sahip olan Woloflardır. Wolofların % 98'i Müslümandır. (Woloflar hakkında Senegal'deki etnik unsurlara bkz.) Onlardan sonra gelenler % 9.6 orana sahip olan Diolalardır. Diolalar Gambiya'nın yanı sıra Senegal ve Gine - Bissau'ya da yayılmışlardır. Kendilerine özel ayrı bir dilleri mevcuttur. Diola dilinin birbirinden farklı lehçeleri bulunmaktadır. Çoğunluğu tarımla uğraşır. Diolaların % 95'i Müslümandır. Diolalardan sonra % 7.7 orana sahip olan Soninkeler gelir. Soninkelerin de tamamı Müslümandır. (Soninkeler hakkında Moritanya'daki etnik unsurlara bkz.) Onlardan sonra % 3.17 orana sahip olan Jahankalar gelir. Jahankalar değişik kabilelerin oluşturduğu bir etnik unsurlar grubudur. Tümünün konuştuğu ortak bir dilleri yoktur. Mandinkalardan etkilenmiş olan Jahankalar Senegal ve Gine'ye de yayılmışlardır. Çocuklarının İslâmi eğitimlerine önem verirler. Genellikle tarım ve ticaretle uğraşırlar. Jahankaların da tamamı Müslümandır. Onlardan sonra yine tamamı Müslüman olan ve % 2.17 orana sahip Moorlar gelir. (Moorlar hakkında Moritanya'daki etnik unsurlara bkz.) Onlardan sonra % 8'i Müslüman olan ve % 1.5 orana sahip Bagalar gelir. Bunların dışında da bazı küçük kabileler ve Avrupa asıllı hıristiyanlar bulunmaktadır. Ancak oranları azdır.

Dil: Resmi dil İngilizce'dir. Ancak halk arasında Mandingce, Wolofça, Fulanice ve Arapça gibi diller konuşulur.

Din: Devletin resmi dini İslâm ve halkın % 94.7'si Müslümandır. Müslümanların geneli sünni malikidir. Kalanlar yerel dinlerin mensuplarıyla, hıristiyanlardan oluşmaktadır.

Coğrafi durumu: Batı Afrika ülkelerinden olan Gambiya, batıdan Atlas Okyanusu diğer yönlerden Senegal ile çevrilidir. Yani Senegal sınırları içinde kalan ve Atlas Okyanusu'na bakan bir ülkedir. En önemli akarsuyu Gambiya ırmağıdır. Toprakları bu ırmağın iki kıyısı boyunca uzanmaktadır. Gambiya ırmağı ulaşıma da elverişlidir. Topraklarının % 16.5'i tarım alanı, % 8'i otlak, % 16'sı ormanlıktır. Gambiya'da tropikal iklim hâkimdir. Yazlar yağışlı ve sıcak, kışlar kurak ve serin geçer. Ülke genelinde yıllık sıcaklık ortalaması 26.5 derece, yıllık yağış ortalaması 1.000 mm.'dir. Gambiya ırmağının Atlas okyanusuna kavuştuğu noktada bulunan başkent Banjul'da yıllık sıcaklık ortalaması 31.4 derece, yıllık yağış ortalaması 1396 mm.'dir.

Yönetim: Gambiya, 22 Temmuz 1994'te gerçekleştirilen son askeri darbeye kadar 24 Nisan 1970'te yürürlüğe konan bir anayasayla yönetiliyordu. Ülkede çok partili demokratik sistem hâkimdi ve devlet başkanıyla hükümet başkanı aynı kişiydi. 36 üyeli bir parlamentosu mevcuttu. Bu üyelerin 31'i seçimle, 5'i kabile yönetimlerince belirleniyordu. Anayasaya göre parlamento üyelerinin belirlenmesi ve devlet başkanlığı için beş yılda bir seçim yapılması gerekiyordu. Hükümet üyeleri devlet başkanı tarafından tayin ediliyordu. Askeri yönetim anayasayı askıya aldı. Gambiya, BM, İKÖ (İslâm Konferansı Örgütü), Afrika Birliği Örgütü, Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu, Afrika Antiller ve Pasifik Sözleşmesi, İngiliz Uluslar Topluluğu, IMF (Uluslararası Para Fonu), İslâm Kalkınma Bankası gibi uluslararası örgütlere üyedir.

Siyasi partiler: İlerici Halk Partisi: 1959'da bağımsızlık öncesinde kurulmuştur. Kuruluşundan kısa bir süre sonra başkanlığına şimdiki Gambiya cumhurbaşkanı Davud Cavara getirildi. Bağımsızlık mücadelesinde etkili bir rol oynamıştır. Hâlen iktidarı elinde bulunduran bu parti, çoğunlukla ülkenin en kalabalık etnik grubu Mandinkalar tarafından desteklenmektedir. Sosyalist bir anlayışa sahip olan bu parti son genel seçimlerde parlamentoda 25 üyelik kazandı. Birleşik Parti: Bağımsızlık öncesinde kurulmuştur. Batı yanlısı bir anlayışa sahip olan bu parti 1960'ta gerçekleştirilen ilk genel seçimleri kazanmıştı. Ancak 1962 seçimlerinden sonra sürekli muhalefette kaldı. Diğer siyasi partilerin başta gelenleri de Milli Kongre Partisi, Gambiya Halk Partisi, Bağımsızlık İçin Demokratik Halk Örgütü ve Afrika Adalet Hareketi'dir.

İdari bölünüş: 7 idari bölgeyle, 35 yerel birimden meydana gelir.

Tarihi: Gambiya'ya İslâm'ın ulaşmasında Kuzey Afrika topraklarında kurulmuş olan Murabıtlar'ın gerçekleştirdiği davet çalışmalarının etkisi olmuştur. Gambiya toprakları belli bir dönem Tukulorların hâkimiyetine geçmiştir. Tukulorlar 14. yüzyıldan itibaren Müslüman olmaya başladılar. Gambiya'ya ilk gelen sömürgeciler Portekizlilerdir. Portekizliler 1455 yılında Gambiya ırmağını izleyerek bu ülkenin içlerine kadar girdiler. Daha sonra bu ırmak üzerinde ticaret yapma hakkını İngiliz sömürgecilere sattılar. İngilizler 1843'te Gambiya'yı sömürge yaptılar. İngiliz sömürge yönetimi 12 yıl sürdü. (Gambiya'da İslâm'ın yayılması ve sömürgeci güçlerin bölgeye gelmeleri konusunda ayrıca Senegal tarihine bkz.) Gambiya'da İngiliz sömürge yönetimine karşı hareketlenmeler 1950'lerden itibaren hız kazanmaya başladı. Bu arada Demokratik Parti, Müslüman Kongre Partisi ve Birleşik Parti gibi siyasi partiler de kurularak bağımsızlık mücadelesine destek verdiler. 1959'da ülkedeki en kalabalık etnik kitle olan Mandinglerin desteğine sahip olan İlerici Halk Partisi kuruldu. Bu parti de bağımsızlık mücadelesine katıldı. 1960'da gerçekleştirilen seçimleri Birleşik Parti kazandı. Aynı yıl İlerici Halk Partisi açıktan bağımsızlık isteyen bir bildiri yayınlayarak halkı hareketlenmeye çağırdı. Halk bu çağrıya olumlu cevap verdi ve bağımsızlık yanlısı hareketler yayılmaya başladı. İngiliz sömürge yönetimi gelişmeleri görmezlikten geliyordu. Ancak bağımsızlık yanlısı siyasi partiler halk desteğini elde ettiklerini görünce bağımsızlık mücadelesine daha da hız kazandırdılar. Bu gelişmeler karşısında sömürge yönetiminin bağımsızlık yanlılarına baskı yapması üzerine onlar da parlamentodan ve İngilizlerin tayin ettiği genel valiye bağlı hükümetten istifa ederek halk arasına girdiler. Parti liderleri anayasada değişiklik yapılarak isteklerine cevap verilmesini istiyorlardı. İngiliz hükümeti bu durum karşısında 1961'de Londra'da bir anayasa toplantısı düzenlemek zorunda kaldı. Toplantıya bütün partilerin temsilcileri katıldı. Bu toplantıda bağımsızlık konusunda kesin bir sonuca varılamadı. Arkasından partiler tekrar seçim yapılmasını istediler. Nisan 1962'de yeni anayasa yürürlüğe kondu. Ardından gerçekleştirilen seçimleri İlerici Halk Partisi kazandı ve partinin genel başkanı Davud Cavara başbakan oldu. 18 Şubat 1965'tee Gambiya'nın bağımsızlığı resmen tanındı. Ancak hâlâ İngiliz kralı ülkenin devlet başkanı olarak kabul ediliyordu. Bunun yanı sıra ülkede İngiliz kralını temsil eden bir genel vali görev yapmaya devam etti. 1965'te bu sistemin değiştirilmesi için bir referandum gerçekleştirildi. Ancak üçte iki çoğunluk sağlanamadığından değişiklik yapılamadı. 1970'te gerçekleştirilen ikinci referandumda bu çoğunluk sağlandı ve yeni anayasa yürürlüğe kondu. Yeni anayasaya göre İngiliz kralı Gambiya devlet başkanı sayılmayacak, İngiliz valinin görevine son verilecek ve ülkede bağımsız başkanlık sistemine geçilecekti. Bu değişiklikten sonra ülkenin cumhurbaşkanlığına İlerici Halk Partisi'nin lideri Davud Cavara getirildi. Cavara, o tarihten buyana bu görevi sürdürmektedir.

Dış problemleri: Gambiya'yı üç yanından kuşatan Senegal'in bu ülkeyi siyasi bir baskı altında tutmaya çalışması zaman zaman iki ülke arasında sorunlara yol açmaktadır.

İç problemleri: Senegal'de yaşanan iç karışıklıklar yüzünden bu ülkeden birçok insan Gambiya'ya sığınmak zorunda kaldı. Mülteci akını 1993'te de devam etti. Mülteciler sorunu Gambiya'yı ekonomik ve sosyal yönden sıkıntıya sokmaktadır. (Senegal'deki iç karışıklıklar hakkında Senegal'in iç problemlerine bkz.) Bir diğer iç problem de ülkedeki siyasi istikrarsızlıktan ve iktidardaki sosyalist anlayışlı İlerici Halk Partisi'nin sürekli şekilde muhalefetin sesini kısmaya çalışmasından kaynaklanan problemdir.

İslami Hareket: Gambiya'da iktidarı elinde tutan kadro sosyalist anlayışa sahip olmasına rağmen İslâmi çalışmalara karşı bir baskı politikası uygulamıyor. Hatta okullarda dini eğitime kısmen de olsa yer veriyor. (Bkz. Eğitim.) Bununla birlikte misyoner çalışmalarına da engel olmuyor ve misyonerlerin özel okullar açmalarına imkân tanıyor. Ülkede bazı fahri kuruluşlar vasıtasıyla İslâmi eğitim çalışmaları yapılıyor. Ancak bu kuruluşların imkânları son derece yetersiz.

Ekonomi: Gambiya ekonomisi daha çok tarıma ve balıkçılığa dayanır. Tarım ürünlerinin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 24'tür. İhracat gelirlerinin % 74'ü balık ürünleri başta olmak üzere çeşitli gıda maddelerinden ve tarım ürünlerinden sağlanmaktadır. Çalışan nüfusun % 74'ü tarım alanında iş görmektedir. En çok üretilen tarım ürünleri yer fıstığı, pirinç, tahıl ve çeşitli meyve ve sebzelerdir. 1992'de toplam olarak 123 bin ton pirinç ve tahıl, 6 bin ton yer fıstığı ve diğer yer ürünleri, 4 bin ton baklagil, 4 bin ton meyve, 8 bin ton da sebze üretilmiştir. 1992'de ülkede 400 bin baş sığır, 120 bin baş koyun, 11 bin baş da domuz bulunuyordu. Balıkçılığın da ekonomiye önemli katkısı olmaktadır. 1991 yılı içinde 24 bin ton balık ve deniz ürünü avlanmıştır. Bunun yaklaşık % 90'ı denizden kalanı iç sulardan elde edilmiştir. Gambiya'da ormanlardan da yararlanılmaktadır ve 1991'de bu ülkede 940 bin m3 tomruk üretilmiştir.

Para birimi: Dalasi

Gayri safi milli hasılası: 375 milyon dolar. (Yıllık safi artış: % 3.2)

Kişi başına düşen milli gelir: 360 dolar

Dış ticaret: İhraç ettiği ürünlerin başında yer fıstığı, fıstık yağı, balık ve balık ürünleri ve muhtelif tarımsal hammaddeler gelir. İthal ettiği malların başta gelenleri ise ulaşım araçları, makineler, kimyasal maddeler, elektrikli araçlar, petrol ve petrol ürünleri ve gıda maddeleridir. Dış ticaretinde birinci sırayı İngiltere alır. Bu ülkeden sonra diğer Avrupa Birliği ülkeleri, ABD ve Japonya gelir. 1991'deki dış ticaret açığı 177 milyon dolar olarak gerçekleşmiş, 1992'de uluslararası cari işlemlerinin 26 milyon dolar artısı olmuştur.

Sanayisi: Gambiya'da sanayi geridir. Mevcut sanayi tesislerinin başında gıda sektörüyle ilgili kuruluşlar gelmektedir. Bu nitelikteki sanayi kuruluşları ülkedeki tüm sanayi kuruluşlarının % 64'ünü oluşturmaktadır. Bunların da başında ülkede üretilen yer fıstığını ve avlanan balığı işleyen tesisler gelmektedir. Gıda sektörüne giren sanayi kuruluşlarının dışında mobilya üreten birkaç tesis bulunmaktadır. Çalışan nüfusun % 2.9'u sanayi sektöründe iş görmektedir. Sanayi sektörünün gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 7'dir.

Enerji: Gambiya'da 1991'de 68 milyon kw/saat elektrik üretilmiştir. Aynı yıldaki elektrik tüketimi de bu rakama eşittir. Elektrik enerjisinin tamamı termik santrallerden elde edilmektedir. Kişi başına yıllık elektrik tüketimi ortalama 77 kw/saattir.

Ulaşım: Gambiya'nın tek havaalanı başkent Banjul'un güneyinde ve çok yakınında bulunan Yundum şehrindeki uluslararası trafiğe açık havaalanıdır. Banjul'da bir liman mevcuttur. Deniz yoluyla ithalat ve ihracat buradan yapılır. Gambiya'nın 100 grostonun üstünde yük taşıyabilen 11 gemisi vardır. 3100 km.'lik karayolu ağına sahiptir. Ülkeyi ortadan ikiye bölen Gambiya ırmağı da ulaşımda kullanılmaktadır. Bu ülkede ortalama 109 kişiye bir motorlu ulaşım aracı düşmektedir.

Eğitim: Gambiya'da 1991'de toplam olarak 233 ilkokul, 14 genel ortaöğretim kurumu, 18 mesleki ortaöğretim kurumu bulunuyordu. İlkokul çağındaki çocukların ancak % 53'ü, ortaokul çağındaki çocukların ise % 28'i bu öğretimden yararlanabilmektedir. Gambiya'nın 9 yüksek öğretim kurumu mevcuttur. Yüksek öğrenim çağındaki gençlerden % 1'i bu öğrenimden yararlanabilmektedir. Okuma yazma bilenlerin oranı ise % 28'dir. Resmi okullarda Kur'an-ı Kerim ve Arapça mecburi ders olarak okutulmaktadır. Hatta Müslümanların çocuklarının devam ettiği misyoner okullarında da bu derslerin okutulması şart koşuluyor. İslâmi eğitim veren bazı geleneksel okullar ve eğitim kurumları da hizmet vermeye devam ediyor. Ancak bu kurumların imkânları son derece yetersiz.

Sağlık: Gambiya'da 7 hastane, 72 doktor, 450 hemşire mevcuttur. 14.445 kişiye bir doktor düşmektedir.